डा. केदार कार्की
वरिष्ठ क्षेत्रीय पशु चिकित्सा सल्लाहकार, पशुधन कुखुरा

कुखुरा चराहरूमा हुने पीडाबाट बच्न, हामीले उनीहरूलाई सुरक्षित र स्वस्थ वातावरणमा हुर्काइएको सुनिश्चित गर्नुपर्छ, जहाँ उनीहरूको पोषण आवश्यकताहरू पूरा हुन्छन्। कुखुरा उद्योगले सामना गर्ने सबैभन्दा ठूलो चुनौती भनेको कुखुरामा भिजेको सोत्तरको समस्या हो। भिजेको सोत्तरले कुखुराको स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ, जसले गर्दा उत्पादन घट्छ र मृत्युदर बढ्छ। त्यसकारण, तपाईंको कुखुरा स्वस्थ अवस्थामा फस्टाइरहेका छन् भनी सुनिश्चित गर्न सोत्तर व्यवस्थापन आवश्यक छ।

सोत्तरमा ओछ्यानको सामग्रीसँग मिसिएको मल हुन्छ। जब चुहिने वा उत्सर्जनको मात्रा वाष्पीकरण दरभन्दा बढी हुन्छ, तब सोत्तर भिज्छ। सोत्तरलाई खुकुलो अवस्थामा राख्न, तताउने र भेन्टिलेसन प्रणालीहरूको निरन्तर निगरानी गर्नु आवश्यक छ।

जब ओसिलोपन जम्मा हुन्छ र सोत्तर बन्द हुन्छ, चराहरू चिप्लो, ओसिलो र टाँसिने सतहहरूमा हिँड्न बाध्य हुन्छन्। यस्तो सिल भएको सोत्तरलाई ‘केक’ भनिन्छ। यस अवस्थामा धमिलो पानी फोहोरभित्र फसेको रहन्छ र बाहिर निस्कन सक्दैन। यदि सोत्तरको निरन्तर निगरानी गरिएन भने, कुखुरामा भिजेको सोत्तरको समस्या उत्पन्न हुन्छ, जसले ब्याक्टेरिया बढाउँछ, अमोनियाको मात्रा बढी हुँदा दुर्गन्ध आउँछ, किराको प्रकोप हुन्छ, चराहरूमा खुट्टामा घाउ लाग्छ र अन्य धेरै रोगहरू लाग्छन्। त्यसैले, स्वस्थ वातावरणका लागि कुखुरामा सोत्तर व्यवस्थापन अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण छ।

कुखुराको स्वास्थ्य, उत्पादन दक्षता र वातावरणीय सरोकारहरूमा नकारात्मक प्रभाव पार्ने भएकाले भिजेको सोत्तर एक गम्भीर समस्या हो। यसले खुट्टाको छालाको सूजन, स्तनमा अल्सर, उच्च अमोनिया स्तर र रोगहरूको लागि संवेदनशीलता बढाउने जस्ता समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ, जसले अन्ततः शवको गुणस्तर र नाफालाई असर गर्छ।

कुखुरामा भिजेको सोत्तरको समस्याको कारण र रोकथाम
कुखुरामा भिजेको सोत्तरको समस्यासँग सम्बन्धित धेरै कारकहरू छन्, जस्तै उचित स्वच्छ आवास, पोषण, र स्वास्थ्य निगरानी। जाँच र नियन्त्रणका उपायहरू उचित रूपमा लागू गर्नाले चमत्कार गर्न सक्छन् र समस्या रोक्न सकिन्छ।

ओछ्यान सामग्रीहरूः
ब्रोइलर कुखुराको लागि ओछ्यान सामग्रीमा पानी सोस्ने पर्याप्त क्षमता र सुकाउने दर हुनु आवश्यक छ। सोत्तरको कमजोरी र केक गठनमा कम संवेदनशीलता भएका सामग्रीहरूको प्रयोग गर्नुपर्छ।

उदाहरणका लागि, काठका नरम काँटा उपयोगी हुन्छन् भने पराल, चामलको बोक्रा, नगरपालिका फोहोर वा गत्ता प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुँदैन। यी सामग्रीहरूले पानी कम सोस्छन् र फोहोर थुपार्छन्।

 पानी गतिविधिः
पानी गतिविधि एक थर्मोडायनामिक गुण हो, जसले पदार्थभित्र पानीको उपलब्धता दर्शाउँछ। यसको अधिकता रोगजन्य जीव वा प्रत्यक्ष सम्पर्कद्वारा कुखुरामा समस्या ल्याउन सक्छ।

 भेन्टिलेसन व्यवस्थापनः
भिजेको सोत्तर रोक्न तापक्रम, हावाको प्रवाह र आद्र्रताको उचित समायोजन अत्यन्त आवश्यक हुन्छ। ७५% सापेक्षिक आर्द्रता भन्दा बढी हुँदा फोहोर भिज्न सक्छ। त्यसैले, भेन्टिलेसन प्रणाली र थर्मोस्ट्याटको प्रयोग जरुरी हुन्छ।

भिजेका थोपाहरू (Electrolyte Imbalance):
खनिजहरूको अत्यधिक सेवनले भिजेको मलको समस्या निम्त्याउँछ। सोडियम र क्लोराइडको मात्रा जाँच गर्नु जरूरी हुन्छ। साथै, दूषित वा खनिजयुक्त पानीले पेटका समस्या निम्त्याउँछ।

 ढुसी लागेको दाना:
माइकोटक्सिनयुक्त दानाले पाचनमा बाधा पुर्‍याउँछ। ढुसी लागेका अन्न तुरुन्त हटाउनुपर्छ र दाना भण्डारण उपकरणहरू नियमित कीटाणुमुक्त गर्नुपर्छ।

रोगको प्रकोप:
भिजेको फोहोर कुकुरामा कोक्सीडियोसिस, इ.कोलाई, क्याम्पिलोब्याक्टर, भाइरल संक्रमण आदि रोगहरू फैलाउने प्रमुख कारण हो। एन्टीकोक्सीडियल पूरक प्रयोग गर्नु पर्छ।

भिजेको सोत्तरले निम्त्याउने प्रमुख समस्या
श्वासप्रश्वास समस्या: अमोनियाले सिलिया पक्षाघात, नेक्रोसिस आदि समस्या निम्त्याउँछ।

खुट्टाको घाउ:

निरन्तर सम्पर्कले खुट्टाको तल्लो भागमा जलन वा डर्मेटाइटिस हुन सक्छ।

आँखाको घाउ:

नेत्रश्लेष्मलाशोथ, कोर्नियामा क्षति, आँखा बन्द हुने समस्या हुन्छ।

कोक्सीडियोसिस:

भिजेको सोत्तरबाट पोषण अवशोषणमा बाधा, रक्तअल्पता, निर्जलीकरण जस्ता समस्या।

नेक्रोटिक इन्टराइटिस:

आन्द्रामा सूजन, तनाव, प्वाँख झर्ने, पखाला आदि।

कम प्रदर्शन:

उत्पादनशीलता घटाउने, अक्सिजन कमी, संक्रमण बढाउने।

निष्कर्ष
कुखुराको स्वास्थ्य र उत्पादकता कायम राख्न प्रभावकारी सोत्तर व्यवस्थापन अत्यावश्यक छ।

स्वच्छता, भेन्टिलेसन, आद्र्रता नियमन गर्नुहोस्।

उचित ओछ्यान, गुणस्तरीय दाना र शुद्ध पानी प्रयोग गर्नुहोस्।

फाइटोजेनिक फिड एडिटिभ प्रयोग गर्दा आन्द्रा स्वस्थ राख्न, पोषण पचाउन, ब्याक्टेरियाको सन्तुलन कायम गर्न मद्दत पुग्छ, जसले कुखुरामा भिजेको सोत्तरको समस्या न्यूनीकरण गर्छ।