डाउनर काउ सिन्ड्रोममा वृद्धि चिन्ताजनक प्रवृत्ति
डा. केदार कार्की, वरिष्ठ पशुचिकित्सक, गोठाटार, काठमाडौं।
दुग्ध उत्पादनमा आधुनिकता भित्रिँदै जाँदा गाईवस्तुको व्यवस्थापन प्रणालीमा रबरको म्याट प्रयोग प्रचलित बन्दै गएको छ। यी म्याटहरू गाईवस्तुहरूलाई आरामदायी, नरम र सुरक्षित सतह प्रदान गर्न निर्माण गरिएका विशेष रबर वा फोमका तहहरू हुन्। स्टल, दूध दिने पार्लर र गोठका पैदल मार्गमा प्रयोग हुने म्याटहरूले गाईको जोर्नीमा पर्ने तनाव कम गरी लङ्गडापन घटाउने कार्य गर्छन्। साथै, यी म्याटहरूले चरम मौसमी अवस्थाहरूमा पनि तापक्रम सन्तुलनमा सहयोग गर्दै गाईवस्तुलाई चिसो वा तातो सतहबाट जोगाउँछन्।
रबरको म्याट प्रयोग गर्दा गाईको स्वास्थ्यमा सुधार देखिए पनि पछिल्लो समय “डाउनर काउ सिन्ड्रोम” को घटनामा उल्लेखनीय वृद्धि देखिएको छ। यो अवस्था गाईवस्तु लामो समय एउटै स्थितिमा सुतिरहँदा, प्रसव पछिको कमजोरी, पोषणको कमी वा संक्रमणका कारण देखापर्छ। विशेष गरी पुराना, अत्यधिक नरम वा कम गुणस्तरका म्याट प्रयोग गर्दा गाई सुतिरहेको अवस्थामा उठ्न नसक्ने अवस्था सिर्जना हुन सक्छ। चिप्लो सतह, कमजोर मर्मत, पर्याप्त व्यायाम नहुनु र चरनबाट सीधै म्याट प्रयोग भएको गोठमा सार्दा मेटाबोलिक असन्तुलन हुनसक्छ।
गाईवस्तुका लागि रबर म्याट प्रयोग गर्दा निम्न पक्षहरूमा ध्यान दिनुपर्छ:
म्याटको गुणस्तर
उच्च गुणस्तरीय, टिकाउ र सतह पर्याप्त खन्चर भएको म्याट प्रयोग गर्नु आवश्यक छ।
सफाइ र मर्मत
म्याट नियमित रूपमा सफा गरी ब्याक्टेरिया वा फङ्गसको जोखिम घटाउनु आवश्यक छ।
क्रमिक संक्रमण
चरनबाट गोठमा ल्याउँदा क्रमिक रूपमा समायोजन गराउनु पर्छ।
पोषण व्यवस्थापन
क्याल्सियम, फस्फोरस लगायत खनिज तत्वको सन्तुलन सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
निगरानी र मूल्याङ्कन
गाईवस्तुको सुत्ने बानी, स्वास्थ्य अवस्था, खुर र जोर्नीको अवस्था निरन्तर अनुगमन गर्नुपर्छ।
डाउनर काउ सिन्ड्रोम विशेषतः प्रसवपश्चात देखिने एउटा जटिल अवस्था हो जहाँ गाई उठ्न नसक्ने अवस्थामा पुग्छ, यद्यपि उसलाई स्पष्ट चोटपटक लागेको हुँदैन। यसको प्रमुख कारण मेटाबोलिक असन्तुलन, न्युरोलोजिकल क्षति वा संक्रमण हुन सक्छ।
निष्कर्षमा, रबर म्याट आधुनिक दुग्ध व्यवसायमा उपयोगी उपकरण हो, तर यसको प्रयोगले गाईवस्तुको सहजता मात्रै होइन, स्वास्थ्य जोखिम पनि निम्त्याउन सक्छ। त्यसैले म्याटको छनोट, प्रयोग र व्यवस्थापन वैज्ञानिक ढंगले गरिनु अत्यावश्यक छ। उत्पादन वृद्धिसँगै गाईवस्तुको कल्याण सुनिश्चित गर्न, पोषण, सरसफाइ, सतह सुरक्षा र नियमित अनुगमन अनिवार्य हुनुपर्छ। केवल सुविधा होइन, दीर्घकालीन स्वास्थ्य र उत्पादन क्षमताका दृष्टिले पनि यो विषयवस्तुमा गम्भीर ध्यान दिन आवश्यक छ।
