डा. केदार कार्की
वरिष्ठ पशुचिकित्सक

नेपालमा द्रुत गतिमा बढ्दो जनसंख्या र शहरीकरणले खाद्य सुरक्षा र पोषण सुनिश्चित गर्ने चुनौती तीव्र रूपमा देखिएको छ। यस्तो अवस्थामा, दिगो र कुशल पशुपालन प्रणाली आवश्यक छ। तीमध्ये, सुँगुर पालन एक अत्यन्तै आशाजनक व्यवसायिक अवसरको रूपमा देखा परिरहेको छ।

सुँगुर पालनको महत्व
सुँगुरहरू ब्रोइलर कुखुरापछिका सबैभन्दा दाना-कुशल प्राणी हुन्। ती न केवल मासु, मल र अन्य उपयोगी उत्पादनहरू दिन्छन्, तर ग्रामीण जनताको आयआर्जन, रोजगारी सिर्जना र पोषण सुरक्षा सुनिश्चित गर्न योगदान दिन्छन्।

सुँगुर पालनका केहि प्रमुख फाइदाहरू यस्ता छन्:

प्रति दाना उच्च तौल वृद्धिदर

बिग्रिएको अन्न, फोहोरजन्य खाद्य पदार्थको उपयोग गर्ने क्षमता

कम लागतमा संरचना र उपकरण आवश्यक

६–८ महिनामा बिक्रीयोग्य तौलको सुँगुर उत्पादन

एक पोथीले वर्षमा २ चोटि ६–१२ वटा बच्चा जन्माउने क्षमता

उच्च पोषणयुक्त मासु (थायामिन, नियासिन, रिबोफ्लाविनयुक्त)

ब्रोइलर कुखुराको बाँकी दानाको प्रयोग: सम्भावना र प्रभाव
ब्रोइलर कुखुराको व्यावसायिक दाना प्रायः उत्पादन, ढुवानी वा खपतका क्रममा बाँकी रहने गर्छ, जुन सुँगुर पालनमा पुनः प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसले स्रोतको पुनःचक्रण (recycling), दाना लागतको कमी, र पर्यावरणमैत्री उत्पादन प्रणाली निर्माणमा योगदान दिन सक्छ।

सम्भावित फाइदाहरू
दाना लागतमा कमी
बाँकी रहेको ब्रोइलर दानाले सुँगुर पालनको उत्पादन लागत घटाउन सहयोग पुर्याउँछ।

स्रोतको प्रभावकारी प्रयोग
परित्यक्त दाना पुनः प्रयोगले फोहोर कम गर्दै गोलाकार अर्थतन्त्रमा टेवा दिन्छ।

उच्च नाफाको सम्भावना
सस्तो लागतले कुल मुनाफा बढ्न सक्छ।

सम्भावित जोखिमहरू र विचार गर्नुपर्ने पक्षहरू
पोषण असन्तुलन
ब्रोइलरको पोषण आवश्यकतासँग सुँगुरको आहार मेल नखान सक्छ। यसका लागि पूरक पोषण आवश्यक पर्न सक्छ।

खाद्य सुरक्षा जोखिम
बाँकी दानामा रोगजनकहरू वा विषाक्त पदार्थ हुनसक्छन्। त्यसकारण ताप उपचार, किण्वन वा अन्य प्रशोधन विधि प्रयोग गर्नुपर्छ।

रोगको जोखिम
सावधानीपूर्वक ह्यान्डल नगरिएमा रोग सर्ने खतरा हुन्छ। जैविक सुरक्षा उपायहरू अनिवार्य छन्।

स्वाद ग्रहणमा समस्या
सुँगुरहरूले अनौठो बनावटको दानालाई अस्वीकार गर्न सक्छन्। त्यसैले क्रमिक परिचय आवश्यक पर्छ।

नियामक नियमहरू
फोहोरजन्य पदार्थको पशु दानामा प्रयोगमा नियमहरू हुन सक्छन्, त्यसैले नियम अनुसार सञ्चालन गर्नुपर्छ।

उपभोक्ता धारणा
बाँकी दाना प्रयोगको बारेमा उपभोक्ताहरू नकारात्मक धारणा बनाउन सक्छन्। त्यसैले पारदर्शिता र सञ्चार रणनीति आवश्यक हुन्छ।

निष्कर्ष
सुनियोजित, सुरक्षित र पोषण सन्तुलनसहित बाँकी ब्रोइलर दानाको प्रयोगले सुँगुर पालन क्षेत्रलाई लागत-कुशल, स्रोतमैत्री र दिगो बनाउने सम्भावना राख्दछ। यद्यपि, जोखिम न्यूनीकरणका उपायहरू, नियामक पालना र वैज्ञानिक मार्गदर्शन अत्यावश्यक छन्।

नेपालजस्तो देशमा जहाँ स्रोत सीमित छन् तर पशुपालनको सम्भावना उच्च छ, यस्तो अभ्यासले खाद्य सुरक्षामा समेत महत्त्वपूर्ण योगदान दिन सक्छ। सहि मार्गदर्शन र नीतिगत समर्थनले यो अभ्यास भविष्यको दिगो कृषि प्रणालीको एक भाग बन्न सक्दछ।